Nade koje su u vekovima tame i stradanja održavale srpski narod, snovi tolikih naraštaja srpskih, danas se uveliko ostvaruju. Za tri nedelje dana Stara Srbija i Severna Maćedonija, drage zemlje naše slavne prošlosti, gde je svaki kamen za nas jedna istorijska uspomena, oslobođene su; ceo Balkan vraća se u ruke balkanskim narodima, i u rici topova i u rumeni požara odigrava se poslednji čin veličanstvene istorijske drame: borbe Evrope i Azije, civilizacije i varvarstva. Otpočeo je veliki rat za slobodu. Kao plahoviti gorski potoci u proleće, prejurili su srpski vitezovi preko uskih granica Srbije, i silinom, kojoj se ništa na svetu nije moglo odupreti, nadrli su u zemlju plača, u istinsku dolinu suza, koja se zove Stara Srbija. Munjevitom brzinom raskovani su lanci vekovnome roblju. Srpski vojnici borili su se kao lavovi. Celi pukovi, celi oružani okruzi, u strahovitim bojevima na Mrdarima, kod Kumanova, kod Novog Pazara, kod Velesa, kod Prilepa, kod Bitolja, srljali su slepo unapred, u kiši od kuršuma i šrapnela, pred razjapljenim čeljustima topova i mitraljeza, ne ustupajući nikada ni stopu, skačući preko leševa, hvatajući se za gušu i valjajući se po krvi i blatu sa varvarima. Onaj divni srbijanski seljak, koji je svo¬jom krvlju i znojem poškropio i stvorio današnju Srbiju, potomak onih koji su prvi na Balkanu digli krvavu zastavu bune, oblagorođen školom i slobodom, zadivio je i one koji su znali njegovu neizmernu životnu snagu i silno pregnuće skamenjena Evropa je sa zaprepašćenjem videla čudo: kako pred šumadijskim seljakom u opanku i u surom suknenom odelu beži u divljem topotu i od straha izbezumljena turska vojska, od koje je nekada svet drhtao i koja uživa glas jedne od najhrabrijih i najopasnijih vojski koje danas postoje. I ginuo je ne samo seljak no i varošanin, miran građanin u kome je na bojnom polju provrela stara zaspala hajdučka ćud predaka, inteligencija, školska mladež, — svi su oni ginuli. Oficiri srpski, rodoljubivi, hrabri, čestiti oficiri, prednjačili su primeromu izlagali se prvi pred smrtonosnom vatrom, dajući snagu i primer hiljadama koji su iza njih jurili napred, padajući kao snoplje, tako da su celi pukovi ostajali bez komandanata i komandira. Vladalačka kuća, iznikla iz naroda, i koja je vezala svu svoju sudbu sa narodom, bila je među narodom. Stari Kralj, negdašnji ustaša u Bosni, doživeo je da se ostvari velik san njegovog velikog deda, i krunisaoje svoju poštenu, rodoljubivu i ustavnu vladavinu triumfalnim ulaskom u Dušanovo Skoplje. I oba njegova sina, i budući kralj Srbije, koji je bio na čelu pobedonosne slavne armije, i Kraljev brat, koji je vodio srpsku konjicu u strahovitom gonjenju Turaka, od Kumanovado Velesa i Kraljeva kći, koja je sa dalekog severa došla kao nova Kosovka devojka da vida rane kosovskim osvetnicima, sva narodna vladalačka kuća činila je svoju punu srpsku dužnost. Cela zemlja, svi, svi, svi su učinili svoju dužnost, i mlado i staro, i muško i žensko, i koliba i presto, i selo i varoš, i vojska i građanstvo, i crkva i škola, sve je bilo na svom mestu i dalo sve što je moglo dati. I svet je mogao da vidi šta sve znači i šta je sve u stanju da učini jedan narod odrastao u slobodi, koji hoće da živi i koji je u stanju za svoj život da mre. Veliko delo narodnog oslobođenja, herojski (junački) započeto pre sto godina, primiče se svom kraju. Kada je 1804 godine u Šumadiji metnut prvi ugarak u turske hanove i aginske konake, i kada su proplanci Venčaca, Bukulje i Rudnika počeli odjekivati od ustaničkih pušaka, to nije bila samo mala buna bedne raje jednog turskog pašaluka, no početak oslobođenja celog srpskog naroda. I onda, kada su šumadijski seljaci sa puškama škljocarama i trešnjevim topovima ustali protivu strašnog carstva turskog, koje je u svojim gvozdenim šakama držalo silne narode u Evropi, Aziji i Africi, narodni pevač je osetio svu istorijsku veličinu događaja, i u njegovoj pesmi gavranovi, koji sa mišarskog razbojišta vraćaju krvavih kljunova i krila, grakću udovici turskoj: Rani sina pak šalji na vojsku, Srbija se umirit' ne može! Srbija se, odista, nije umirila i sebično uživala plodove svoga oslobođenja. Njena sloboda bila je početak srpske slobode. I kao kada se kamen baci u mirnu vodu, pa iz prvoga malenog kruga na vodenoj površini šire sve veći krugovi, tako se sloboda srpska iz Šumadije širila na ostale i okolne krajeve srpske. Posle Šumadije došao je na red ostatak beogradskog pašaluka, zatim okruzi na Moravi i Timoku, 1878 jedan znatan deo Stare Srbije. Mlada Srbija, Nova Srbija, ta mala zemlja koja je u svima svojim nevoljama sačuvala svoju veliku dušu, nije prestajala brinuti brigu za celo Srpstvo, istrajno i predano kućila je opštu narodnu kuću, i evo sada cela Stara Srbija, znatan deo Maćedonije i jedan deo stare Zete ulaze u Srbiju, — idući uvek glavnom cilju: ka celoj Srbiji.